Anne Provoost in Amerika

Villa Kakelbont Nieuwsbrief, Jaargang 9, nummer 3, Herfst 2004
Samengesteld door Griet Loix

In de Standaard der Letteren van 29 juli 2004 deed Anne Provoost uitgebreid verslag over haar verblijf in de Verenigde Staten naar aanleiding van het uitbrengen van de Engelse vertaling van De arkvaarders (In the Shadow of the Ark). Ze was één van de 25.000 deelnemers aan het 123ste congres van de American Library Association, leerde haar Amerikaanse uitgever op een alternatieve manier kennen, las als enige niet-native speaker voor uit haar werk tijdens de brunch featuring our celebrated authors, signeerde naast een bijzonder verlegen vrouw die achteraf toch geen debutante bleek te zijn maar wel Ann M. Martin, de schrijfster van de Baby-sitters Club (150 miljoen verkochte exemplaren) en werd geïnterviewd in de Library of Congress.

Onwezenlijk

Anne blijft de gedachte aan De arkvaarders in de Verenigde Staten volstrekt onwezenlijk vinden. Er is net een boek uit bij St. Martin’s Press dat het leven van Noach fictionaliseert. Bij Oxford Press verschijnt er in het najaar ook een roman met dat onderwerp. Ze vraagt zich af hoe een Belgisch boek over de zondvloed moet overleven in deze zee van publicaties.

“Begin 2002 toonde Arthur Levine al belangstelling voor De arkvaarders, het boek was hier toen nog maar een paar maanden uit. Eind februari werd een contract tussen hem en mijn uitgever in Nederland opgesteld, en zes weken later ontmoetten we elkaar in Bologna. Ik herinner me dat ik erg verbaasd was over de deal. De arkvaarders is een hervertelling van het bijbelse verhaal van Noach en zijn ark. Het goddelijke wezen in mijn boek heeft de karakteristieken van een hersenspinsel. Bij het schrijven was ik vooral geïnteresseerd in de psychologie van de religie. Waarom legt iemand morele en ethische waarden buiten zichzelf, bij een of andere god? Bestaat er zoiets als burgerlijke ongehoorzaamheid tegenover je god? Levine wou er vanaf het begin niet van horen dat zoiets in de States niet zou kunnen. ,,Op het einde komt de zondvloed wel degelijk,”zei hij. “Noachs project wordt door een grotere macht ondersteund, dus een atheïstisch verhaal kun je het niet noemen. Er zullen allicht mensen zijn in de bible belt die het boek zullen willen verbieden, maar het past naadloos in de joodse traditie van herinterpreteren van bijbelverhalen met de bedoeling ze beter te begrijpen.”

“In het vroege voorjaar van 2003 verhevigde het e-mailverkeer tussen Borgerhout, New York, en Melbourne, waar vertaler John Nieuwenhuizen woont. Het voelde als een tijd van regressie: ik moest me terug inwerken in een boek dat ik drie jaar eerder al had afgeleverd. De vertaalvragen en –problemen kwamen ’s nachts binnen, ik vond ze ’s ochtends, en beantwoordde ze tegen de tijd dat John aan de andere kant van de wereld wakker werd.”

Write about what you know

Toen Anne Provoost aan het begin van haar carrière tijdens haar verblijf in de VS een gevestigde Amerikaanse schrijfster ontmoette, gaf de vrouw haar deze raad: “Write about what you know.” “Het was het slechtste advies dat iemand mij kon geven. Ik word maar geïnspireerd door onderwerpen die helemaal nieuw voor me zijn.” Die bezorgen haar nieuwe gewaarwordingen en doen haar nieuwe vragen stellen aan zichzelf en het verhaal waardoor ze letterlijk ‘op verhaal’ komt.

Dit brengt wel met zich mee dat ze zich telkens opnieuw moet inwerken in het thema. Ook voor De arkvaarders heeft ze vrij veel opzoekingswerk gedaan. Ze vindt dat dit opzoekingswerk deel uitmaakt van het schrijfproces. “Het stelt je als schrijver in staat te botsen op dingen die je helemaal niet zocht. Je pakt een boek en zoekt naar het lemma dat je nodig hebt. Per toeval valt je oog op iets anders. Dan ga je dingen bedenken die je helemaal niet zocht.” Zo is ze zich bv. gaan afvragen hoe mensen zich toen wasten of hoe het zat met zaden van planten en bloemen, konden die ook een zondvloed van een jaar trotseren?
“De visualisering was niet eenvoudig. De prentenboeken uit mijn jeugd zaten dikwijls in de weg. Ik wilde het beeld van het schip in de woestijn anders invullen dan me was geleerd. Geografisch gezien is de woestijn in het Tweestromengebied geen zandwoestijn, geen Afrikaanse Sahara dus, maar een steenwoestijn met struiken en bomen. Dat heeft moeite gekost. Ik was dan ook verbijsterd toen ik zag dat de Duitse uitgever een kaft gemaakt had met een zandstrand erop.”

Bibliodrama

Op het moment dat Anne rondreisde in Amerika, was de Engelse vertaling van De arkvaarders er nog niet verschenen. Het boek werd dus niet voorgesteld aan toekomstige lezers maar aan tussenpersonen: bibliothecarissen, boekhandelaars en mensen van boekenclubs waaronder heel wat mensen met speciale belangstelling voor Nederlandstalige literatuur. De reacties die ze kreeg waren heel uiteenlopend, vanuit al dan niet religieuze (christelijke, protestantse of joodse) achtergrond, maar waren samen te vatten in openheid voor een verhaal dat niet meer erg bijbelvast is. ”Er valt geen onvertogen woord over de inhoud van mijn boek in dit land dat wij zo graag als puriteins bestempelen. De meest kritische vraag die ik krijg is: Je hele boek door wordt de zondvloed beschreven als een ramp, nooit als een redding. Waarom eigenlijk?”

Dat ook joodse mensen naar haar toe kwamen om haar over dit boek aan te spreken, was nieuw voor de schrijfster. In Vlaanderen en Nederland kreeg ze vanuit joodse hoek doorgaans reactie op Vallen, maar niet op De arkvaarders. Het is de vrije interpretatie van het verhaal die hen aanspreekt. “De opvatting dat de bijbel een tekst is die je letterlijk moet opvatten is al sinds tijden een christelijke. De joden zijn altijd al bezig met bibliodrama, waarin de centrale vraag niet is: ‘is dit historisch waar?’ maar wel: ‘is dit levensecht?” Bij het schrijven consulteerde Anne joodse bronteksten en las ze andere voorbeelden van boeken in de traditie van de midrash, dat is het hervertellen van verhalen uit de bijbel met de bedoeling inzicht te krijgen. Ze had die reacties verwacht, maar had niet vermoed dat ze zo vroeg zouden komen: meteen al bij het eerste contact met haar uitgever Arthur Levine, die zelf joods is.

Niche

In Amerika verschijnt De arkvaarders zowel als jeugdboek als in paperback voor volwassenen. Op de vraag welk van de twee het nu is, antwoordt Anne dat dat haar zorg niet is. Ook toen het boek in Vlaanderen en Nederland uitgebracht werd, werd haar gevraagd om hierover een standpunt in te nemen. Er werd eindeloos - en hevig - over gediscussieerd. Op een dag heeft ze toen gewoon de knoop doorgehakt door zichzelf de vraag te stellen of zíj het boek had willen lezen toen ze 17 was. Het antwoord was ja en daarom heeft ze besloten het uit te geven in een fonds voor 15+. Bovendien had ze het gevoel dat het evenwicht tussen herkenning en vervreemding deze doelgroep wel kon aanspreken. Herkenning, omdat het vrouwelijk hoofdpersonage ook heel jong is; vervreemding omwille van het enorme tijdsverschil.

Het feit dat het nu verschijnt als paperback voor volwassenen ziet Anne allerminst als ‘een inhaalbeweging’. Ze wil een boek niet eindeloos bijsturen en er nieuwe levens voor gaan zoeken, dat laat ze liever over aan de uitgeverij. Ze vindt het essentieel om het gevoel te hebben dat ze in een niche zit, dat ze een duidelijke positie inneemt en daar dingen kan doen bewegen. Dat is belangrijker dan fondslijsten en oplages, vindt ze.

Episch

Van alle verkochte rechten vind de schrijfster van De arkvaarders die van de audio-uitgave op MP-3 en CD het opwindendst. Het boek wordt onverkort ingelezen door een actrice. “Ik heb van de Amerikanen altijd gevonden dat het een episch volk is, met veel gevoel voor timing en drama. Arthur en ik gekscheren dat dat aan die speciale leesbevorderingsprogramma’s ligt, zoals Read out & Reach, die ouders aanraden om hun kinderen vanaf de leeftijd van zes maanden voor te lezen om ze vertrouwd te maken met intonatie en ritmiek.”
Van een Nederlandse audio-uitgave is nog geen sprake geweest. “Of het hier veel gedaan wordt, weet ik niet”, zegt ze. “In Amerika luisteren mensen naar boeken wanneer ze lange afstanden moeten afleggen, maar wanneer zou men hier zo’n lang verhaal opzetten?”

Boost

Jaren geleden woonde Anne een tijd in de Verenigde Staten met haar man. Door terug om te gaan met de mensen daar voelde ze wat ze had achtergelaten toen ze naar België terugkeerde. En dat verheugt haar nu meer dan die grote markt. “Het negativisme sinds Bush en zijn oorlog had me in Europa al een paar keer de vraag doen stellen: wat deed me indertijd toch zo van dit land houden, deze natie die zo aan Icarus doet denken, zich vleugels aanbindend om naar de zon te vliegen en de waarschuwingen die van alle kanten opstijgen in de wind slaand? Nu weet ik het weer. Het is de boost die je krijgt van hun enthousiasme en ondernemingszin. Dit is wat ik mis in terughoudend Europa.”
Volgens Anne is er een tendentieuze manier van denken ontstaan over de Amerikanen, waar nog maar weinig gevoel van nuance aan te pas komt. “Sinds Bush en zijn oorlog is het bon ton geworden om op de Amerikanen te schelden. Net als op alle interessante plekken in de wereld, vind je in de VS de extremen pal naast elkaar. Voor elke Dick Cheney is er een Michael Moore. Dat wordt hier wel eens vergeten, omdat wij alleen de beelden van het overvoede, zelfingenomen Amerika krijgen.”

Gratuit

Anne Provoost vind het te gratuit om als schrijver de verwarring en de vragen die mensen zich stellen alleen maar groter te maken. Ze ervaart wel dat je als kunstenaar die verbijstering voelt en opnieuw projecteert in je werk, maar dat je hoe dan ook toch een soort van gelijk vertegenwoordigt of verkondigt. Een heel klein, buigzaam gelijk dat wil worden tegengesproken. In wat ze doet, is ze dus ook op zoek naar aanzetten tot antwoorden, een zoektocht naar een waarheid waarvan je weet dat je ze niet zal vinden.

Momenteel is ze met verschillende boeken tegelijk bezig, wat wel vaker gebeurt. “Het is verwarrend en inefficiënt, maar er zijn meerdere redenen voor. Eén daarvan is mijn veelvoud aan interesses, invloeden en invallen die niet in één enkel boek gestopt kunnen worden, maar elk hun eigen huis nodig hebben.”