Interviews

De Morgen, 18 april 2007
Door Jeroen Versteele
Fotografie Stefan Vanfleteren

'Romans schrijven was niet meer genoeg'

Anne Provoost over haar nieuwe boek en politieke engagement.
Gelijktijdig met de publicatie van In de zon kijken, haar nieuwe roman, maakte Anne Provoost bekend op de Senaatslijst van Groen! te zullen staan. 'Dat levert tijdsproblemen op, maar ik ben niet bang om mijn schrijverschap te vermengen met mijn politieke outing', zegt ze. 'Ik heb geen enkel excuus om dit niet te doen.'

'Zo akelig, dit prachtige weer", zegt Anne Provoost. We zitten gezonnebrild in haar ommuurde stadstuintje in Borgerhout om te praten over In de zon kijken. Maar Provoost bevindt zich net in een politieke stroomversnelling en het klimaat dringt zich even op als meest urgente gespreksonderwerp. "Er zijn nog geen meiklokjes geweest en we zitten al met onze spaghettibandjes tussen de tulpen. We geloven niet meer dat dit een uitzonderlijke dag is, toch?"

Wat een dubbelzinnig gevoel de verschrikkelijke mondiale gevolgen van de klimaatverandering te kennen, maar te beseffen dat wij in België de komende tijd wel zullen genieten van lekker weer.

Anne Provoost: "Over die thematiek had ik het in De arkvaarders, mijn boek dat in 2001 uitkwam. Het is een hervertelling van het Bijbelverhaal van de zondvloed. Er is nog nooit zoveel melk en honing geweest. Enkel de uitverkorenen kunnen ervan genieten, de anderen zullen verdrinken. Eind jaren negentig was ik gefascineerd door de psychologie van mensen die weten dat het gevaar zeer waarschijnlijk onomkeerbaar is en dat slechts enkelen zullen ontsnappen. Nu wordt die onomkeerbaarheid ook bewezen.

"Vreemd hoe men geneigd is om in deze klimaatkwestie het worstcasescenario te negeren en Groen! nog steeds verwijten toe te werpen die gaan over de manier waarop ze communiceren, dat ze belerend zouden zijn of zo. Doet die vorm er nog wel toe? Als moeder laat je je kind toch ook niet op de reling van een brug lopen, alleen omdat het er misschien niet zal afvallen? Die rare hersenkronkel interesseerde me literair, maar sinds het begin van dit millennium groeit mijn besef dat romans schrijven niet genoeg is."

De arkvaarders is toch uitstekend ontvangen, veel gelezen en vertaald? In Amerika speelde het boek zelfs een rol in de discussie over atheïsme.

"Omdat eind vorig millennium al zoveel waarschuwingen weerklonken, niet alleen vanuit de literatuur, had ik verwacht dat de wereld zich zou herpakken. Blijkbaar heb ik me vergist. Ik ben opgetogen dat veel mensen uit het artistieke milieu nu toch de drang voelen om politiek kleur te bekennen. Toen ik Peter Verhelst vertelde dat ik wilde opkomen, zei hij meteen: 'Dat is een goed idee, ik loop daar ook over te tobben.' Enkele dagen later (afgelopen vrijdag, JV) besliste hij om zich ook op de lijst te zetten, ook al zit hij midden in theaterrepetities. Tom Kestens, de zanger van Lalalover, doet ondertussen ook mee. We willen niet langer zwijgen over het onheil dat we zien aankomen. En we willen ons als mensen die artistiek bezig zijn niet langer boven de partijpolitiek stellen. Ik heb nu de klik gemaakt: minder dan dit kan ik niet doen.

"In 2003, toen Groen! uit het federaal parlement werd gewipt, was ik geschokt. Ik voelde me persoonlijk aan de deur gezet, want er was plots niemand meer die mijn strekking vertegenwoordigde. Wie bewaakt nog het belang van kleinschaligheid, bijvoorbeeld? Ik denk niet antiglobalistisch, ik geniet van het feit dat de wereld steeds kleiner wordt, maar ik ben op mijn hoede voor ondoordachte schaalvergroting die de kleine mens aan de kant laat staan. "En wat met een begrip als zorgzaamheid? Zullen we onze dijken verhogen en de eilandbewoners in Azië laten verdrinken? Zullen we ons vege lijf redden, of zoeken we oplossingen die ook goed zijn voor de boeren in de droogste gebieden van Afrika? Durven we het probleem in zijn totaliteit te zien, niet enkel op de schaal van het Belgische kiespubliek? Andere partijen tonen de ambitie om de klimaatverandering hier in te dijken, maar wie naar Siberië gaat om schone lucht te kopen, volgt de letter van het Kyotoprotocol, niet de geest."

In de zon kijken gaat helemaal niet over grote politieke thema's. U beschrijft hoe een blind wordende moeder op het Australische platteland de dood van haar man verwerkt.

"Politiek ging het er hier in huis (cfr de activiteiten van haar man, nvdr) zo energiek aan toe dat ik rust in mijn hoofd nodig had. Verstilling is voor mij even essentieel als actie. De twaalf hoofdstukken, die zijn opgevat als korte verhalen vanuit het observerende perspectief van de dochter van acht, spelen zich af aan de dunbevolkte kust van Australië. Zelf ben ik ondertussen een verstokte stadsmus, maar ik ben opgegroeid op den buiten en ik blijf naar het platteland verlangen. Ik vond een vervulling van dat verlangen door erover te schrijven. Misschien moeten we met zijn allen wat meer virtueel op reis gaan, in onze verbeelding, in plaats van steeds de ongerepte natuur te willen betreden. Als we echt de noodzaak voelen om landschappen zonder mensen te zien, kunnen we beter webcams installeren op de Himalaya of in de Gobiwoestijn."

U hangt geen geromantiseerd beeld op van het samenleven op het platteland. Uit de registraties van de jonge vertelster Chloë begrijp je als lezer dat haar moeder en haar halfzus zich na de dood van de vader vooral op hun eigen problemen concentreren. Wilde u zeemzoeterigheid vermijden?

"Ik zie geen verschil met hoe ik zelf met mijn kinderen omga. De eerlijkheid van mijn personages heb ik realistisch willen weergeven. Ze gaan inderdaad rücksichtlos met elkaar om, rechttoe rechtaan. Soms is dat pijnlijk en confronterend. Natuurlijk zijn er pedagogische principes en wil ik mijn kinderen beschermen, maar mijn allerbelangrijkste principe is dat ik ze niet wil bedotten. Mijn kinderen zouden het trouwens meteen aanvoelen als ik een dubbele agenda had. Wanneer ik kwaad ben op iemand, wacht ik niet tot mijn kinderen de kamer uit zijn om dat te laten blijken. Even later zullen ze er evengoed getuige van zijn dat ik vergevensgezind ben. Ik zou het niet verdragen mijn emoties te verstoppen voor mijn kinderen."

U bent het dus niet eens met lezers die vinden dat Chloë door haar moeder in de steek wordt gelaten?

"In de zon kijken is verteld vanuit het perspectief van een kind, maar door haar blik heen neem ik het op voor haar moeder. En die is zelf totaal in de war. Als hier iets ergs zou gebeuren met iemand die dicht bij ons gezin staat, zou ik evenmin mijn kinderen op de schoot nemen, het telefoongerinkel negeren en een heel pedagogisch verantwoorde uitleg geven zoals dat wel eens in Hollywoodfilms gebeurt. Nee, ik zou waarschijnlijk snauwen dat ze me even met rust moeten laten zodat ik kan telefoneren. Ik zou ze niet veel tijd kunnen geven, want die heb ik op zo'n moment zelf niet. Ik verdedig de moeder in In de zon kijken, want haar probleem is groter dan dat van het kind. Ze is haar man kwijt en ze wordt blind. Dus moet Chloë niet blijven zagen. (lacht)
"Ik ga wat kort door de bocht, maar dat is wel mijn levenshouding. Ik maak soms fouten, mijn kinderen ook. We kwetsen elkaar allemaal wel eens. Daarna verontschuldigen we ons. Dat is een eerlijke, gelijkwaardige relatie. Het lijkt me beter om je kinderen niet wijs te maken dat je ouderschap iets is wat zonder fouten verloopt, want hoe moeten zij het dan ooit nog aandurven om vader of moeder te worden?
"Kinderen moeten ook niet het gevoel krijgen dat de volwassenen altijd aan hun kant staan. Ze moeten iets hebben om zich tegen af te zetten, de mogelijkheid krijgen om subversief te zijn. Ik vind het kwalijk wanneer volwassenen zich al te zeer gedragen als bondgenoot. Kinderen hoeven je niet altijd te begrijpen, ze moeten opstandig kunnen zijn.
"Ik ben een grote fan van de Canadese schrijfster Alice Munro. Ook zij schrijft over de moeder-dochterrelatie. Niet alleen over de liefde en het zich in elkaar herkennen, maar ook over het verlangen van de moeder om zichzelf terug te vinden door mentaal afstand te nemen van haar dochter. Munro evolueert in haar werk in de richting van de ascese, hetgeen niets te maken heeft met lusteloosheid, ontgoocheling of depressie. Wanneer heb je de moed om met gerust geweten los te laten, om uit het moederschap en het schrijverschap te stappen? Omdat ik bij het schrijven van dit boek zo met mijn eigen beklemming en verstilling bezig was, vroeg ik me af of ik stappen zet in de richting van Munro. Zal ik ooit de ascese bereiken? In elk geval ben ik er nog niet aan toe."

Behalve bij haar moeder zoekt Chloë affectie bij dieren. Ontroerend is de scène waarin ze zich bij haar pony verontschuldigt omdat ze al haar aandacht op een stervende hond heeft gericht.

"Ja, ze voelt zich alsof ze ontrouw pleegde. Ik dicht een groot belang toe aan dieren in een kinderleven. Chloë kan goed observeren en gesofisticeerd nadenken, maar ze beschikt niet over de woorden om haar gedachten te stroomlijnen, interpretaties te formuleren. Ze begrijpt wel wat er aan de hand is, zonder grote theorieën of psychologische inzichten te kunnen verwoorden. Mijn bescheiden hypothese is dat kinderen die onmogelijkheid tot communicatie herkennen in dieren.
"Ik zie begrip in de ogen van mijn jongste zoon Basil als hij naar een hond kijkt, zo van: 'Jij denkt ook van alles, hond, maar je kan het ook niet vertellen. Jij kunt alleen maar waf waf zeggen. Wel, zo voel ik me ook.' Basil is net als Chloë. Als er een knuffel uit zijn bed valt, verontschuldigt hij zich. (lacht) Mijn andere kinderen hebben nooit met knuffels gepraat, die zijn veel rationeler. Basil leeft totaal in zijn fantasie. Hij is ervan overtuigd dat hij een tweelingbroer heeft, Lisab, die in de riolen leeft. Ik vraag er niet te veel op door. (glimlacht) Basil is nu eens echt een kind waarvoor je kinderboeken schrijft."

U doet steeds verschillende jaren over het schrijven van een nieuw boek. Geniet u van de tussenperiodes, wanneer een roman net klaar is?

"Ik wil aan mijn volgende boek beginnen. Het verhaal zit al in mijn hoofd, ik moet alleen de tijd vinden om het uit te werken. Momenteel zit ik in een soort limbo waar ik even doorheen moet. Dat is het kostelijke aan schrijven: op het moment dat je zaken uit je boek wilt toetsen, begrijpt niemand waarover je het hebt. Nu het boek af is, krijg ik vragen over dat proces dat voor mij is afgesloten. Alle moeilijke beslissingen zijn genomen, alle vragen heb ik voor mezelf beantwoord: lukt het me heel het boek in de tegenwoordige tijd te schrijven? Wat is het effect van het ikperspectief? Hoeveel informatie kan ik weglaten, welke associaties kan ik overlaten aan de lezer?"

Waarin schuilt voor u het schrijfplezier?

"In de onzichtbare, indirecte communicatie met mijn lezers. Ik zou niet schrijven als ik geen lezers had. Hopelijk praten ze terug, in hun hoofd. Daartoe gebruik ik vormelijke kunstgrepen, deconstrueer ik mijn verhaal, schraap ik expliciete informatie weg zodat lezers het opnieuw kunnen opbouwen in hun fantasie. In de zon kijken bevat genoeg leemtes en vliedende factoren om het op een verbeeldingsvolle manier te lezen.
"'Losse eindjes' noemde een criticus dat onlangs. 'Je komt nergens te weten waarom die moeder ooit naar Australië is geëmigreerd, of hoe het ongeluk met de paarden juist gebeurde.' Zo'n kritiek haalt heel het opzet van dit boek onderuit. Ik weet zelf goed waarom die vrouw daar woont. Ooit heb ik er een heel hoofdstuk over geschreven. Maar ik heb het weggeknipt, omdat Chloë zich als achtjarig meisje niet afvraagt waarom haar moeder twintig jaar geleden naar Australië verhuisd is. Ik ben ook een immigrant in Antwerpen. Mijn kinderen vragen niet: waarom wonen wij in Borgerhout? Ze vragen: waarom wonen oma en opa in de Westhoek. Dát is de vraag vanuit hun perspectief, en de vragen van het kind heb ik in dit boek willen stellen."