Favoriete boeken

1. The Collector, John Fowles

Toen de Dutroux-affaire losbarstte had ik een déjá-vu-gevoel dankzij dit boek. Een man richt zijn kelder in om een meisje in 'te bewaren'. Miranda is twintig als ze door Ferdinand Clegg met chloroform wordt verdoofd en ontvoerd. Hij wil haar 'hebben', niet eens seksueel, want als ze hem verleidt om zichzelf te bevrijden, reageert hij geschokt. Het vervreemdende aan dit boek is de droge, ingehouden vertelwijze die wisselt tussen de twee standpunten: dat van de laaggeschoolde Ferdinand, in ruwe bewoording en met weinig inzicht, en dat van de artistieke, begaafde Miranda, die haar geest zo kan buigen dat ze erin slaagt voor haar ontvoerder begrip op te brengen. Als lezer ben je getuige van hoe de fijnbesnaardheid van het meisje haar niets oplevert, en ze er het leven bij inschiet.

2. Dirty Weekend, Helen Zahavi

In zekere zin is dit boek het spiegelbeeld van The Collector. De openingszin van deze roman zet de toon: 'This is the story of Bella, who woke up one morning and realised she'd had enough.' Wat volgt is een hypnotiserend relaas van hoe een vrouw wraak neemt op de man die haar verplicht om haar gordijnen dicht te houden, omdat hij anders binnengluurt. Zahavi keert vrouwelijke kwetsbaarheid honderdtachtig graden om. Grootspraak en een plastic zak brengen Bella waar ze zijn wil. De toon is er een van triomfantelijkheid. Bella ontpopt zich tot een van de zeldzame vrouwelijke massamoordenaars in de literatuur.

3. Het evangelie volgens Jezus Christus, José Saramago

Een atheïstisch, voor sommigen godslasterlijk verslag van hoe Jezus zijn leven ondergaat. En dat 'ondergaan' is erg letterlijk te nemen: Saramago tekent de zoon van god als een slachtoffer, een schaakstuk in het spel dat tussen zijn vader en de duivel wordt gespeeld. Saramago heeft geen boodschap aan aanhalingstekens, waardoor zijn dialogen een warrige, vervreemdende vaart krijgen, en de vertelling nog beter beklijft.

4. De opdracht, Wessel te Gussinklo

Dit boek gaat over een dwangmatige etter van veertien, Ewout Meyster genaamd, die op zomerkamp gaat. Het beschrijft hoe Ewout in de groep langzaam ten onder gaat aan de constructies die hij opzet om de andere jongens van het kamp aan zich te binden en populair te worden. Hij maakt de ene blunder na de andere omdat hij de menselijke psyche niet begrijpt (maar wie wel?). Als lezer krijg je een heuse hekel aan de jongen, en toch lees je verder. Wat bekoort is de vertraagde vertelling, de nadrukkelijkheid waarmee het gebeuren wordt geregistreerd, alsof de film hapert en elke beweging pijnlijk zichtbaar wordt. Aanbevolen literatuur voor al wie ervan droomt op zijn medemens een onvergetelijke indruk na te laten.

5. Meisje Niemand, Tomek Tryzna

Meisje Niemand wekte mijn interesse omdat het helemaal in de tegenwoordige tijd is geschreven. Ik ben altijd benieuwd naar wat de tijdsvorm met een roman doet. Je verliest het epische maar je wint aan directheid, alsof de gebeurtenissen onder je neus plaatsvinden. Dat geldt hier zeker, tot en met het onomkeerbare einde. Nu ik het zo beschouw zie ik dat dit boek verwant is aan 'De opdracht' van daarnet. Alleen gaat het dit keer om vijftienjarige meisjes, maar 'erbij horen' is opnieuw het centrale thema.

6. De Sater, Paul Claes

Deze schelmenroman riep bij mij de herinneringen aan mijn leesplezier met Lazarillo de Tormes terug op. Ik ben altijd op zoek naar verhalen waarvan ik weet dat ze ver van de schrijver af staan, omdat ik daar het echte ambacht uit aflees. Wat ik bij Claes vind is een uitgekiend plot, historisch gedocumenteerd, en zowel wat inhoud als vorm betreft zo maniëristisch en 'vol' dat ik op het einde het gevoel heb veel meer boeken te hebben gelezen dat alleen dat ene.

7. Zwart als Inkt, Wim Hofman

Dit is een hervertelling van het sprookje van Sneeuwwitje, met aandacht voor de wanhopige correspondentie die Sneeuwwitje met haar moeder voert, en - nog interessanter - voor de wroeging van de jager. Heerlijk schokkend is het feit dat in deze versie de boze koningin helemaal niet de stiefmoeder is van Sneeuwwitje, maar de zuiver biologische moeder, desalniettemin jaloers als de pest. Als op het einde van het verhaal Sneeuwwitje met haar prins het paleis heeft bereikt, is het eerste wat ze doet een spiegel met gouden randen in haar slaapkamer ophangen. Het adagio van het boek komt dan ook van T.S. Eliot: 'What we call the beginning is often the end, and to make an end is to make a beginning.'

8. Beminde, Toni Morrison

De vraag naar mijn favoriete boek wordt me regelmatig gesteld, en mijn antwoord is al jaren hetzelfde: Beloved van de Nobelprijswinnares Morrison. Bij momenten baart het me zorgen dat ik blijkbaar niets meer lees dat dit overtreft, maar ik schep ook een troost in het feit dat er zoiets bestaat als een perfect boek. Dit verhaal over een moeder die in tijden van slavernij tot het uiterste wordt gedreven, heeft alles: stijl, dramatiek, ritme, en zeggingskracht.
Sethe ontsnapt met haar vier kinderen uit de Sweet Home plantage waar ze als slavin is tewerkgesteld, maar op een dag komen de slavendrijvers terug. Ze ziet ze aankomen en gaat over tot een ultieme, choquerende daad. Maar ze moet haar daad onderbreken en leven met de gevolgen ervan. Het hele boek is een terugblik op wat er toen gebeurde. Iedereen weet ervan maar iedereen zwijgt. Tot er een man uit het verleden opdaagt die niet op de hoogte is. Een andere schrijver zou met een kwart van haar verhaalstof al een schitterend boek hebben geschreven. Beminde is een weldaad van mythische, explosieve verhaalgegevens. Morrison noteert terloopse opmerkingen, maar wanneer je scherper toeziet word je met ontzetting geslagen. Neem nu de titel van het boek. Dat is het woord dat Sethe op de grafsteen van haar dochter laat beitelen. Ze moet betalen per woord dat de graveur beitelt. Sethe heeft te weinig geld en haar kind was bij zijn overlijden nog zo jong dat er geen naam voor was gekozen. Dat is de oppervlakkige reden waarom op de zerk niet meer staat dan 'Beminde'. Het duurt even voor je het door hebt, maar tussen de regels vind je een tweede reden: omdat ze geen geld heeft komt ze met de graveur tot een overeenkomst: ze stelt haar lichaam ter beschikking. Het offer blijkt te groot, dus er komt geen tweede woord.

9. Oscar en Lucinda, Peter Carey

De jonge Oscar gelooft dat God met hem correspondeert via tekens. Na een conflict met zijn vader vraagt hij God of hij moet geloven in de god van zijn vader, of die van de rivaliserende Anglicaanse dominee. Hij gooit een kiezelsteentje in een cirkel, en het lot is beslecht: hij breekt met zijn vader en kiest voor de godsdienst die hij niet kent. Dit boek over toeval en wil, over tossen en gokken, over alles inzetten en niets overhouden, heb ik vooral gelezen als een aanklacht tegen religieuze overgave.

10. The First Life of Adamastor, André Brink

Dit boek keert om wat we kennen. Het vertelt de ontdekkingsreizen gezien door de ogen van de Afrikaanse inboorlingen die werkelijk niets begrijpen van wat die vreemdelingen in hun schepen willen. Misverstand volgt op misverstand, en wie er het leven bij laat zijn de mannen met de speren, niet die met de schepen.

En verder:

Op de boekenbeurs van Bologna vertelde illustratrice Rotraut Susanne Berner me over de roman van Philip Roth waarin het hoofdpersonage zijn toekomst, zijn carrière en zijn mogelijkheden verandert door te liegen over zijn ras. Ik was wat Roth betreft nooit voorbij Portnoy's Complaint geraakt, een roman die ik spits vond maar drammerig. Nu ik The Human Stain (De menselijke smet) achter de kiezen heb, ben ik niet meer te houden. De ongegeneerde wijdlopigheid, het mateloze gepsychologiseer, de grootspraak en de breedsprakigheid, ik dacht niet dat ik dat in een roman verdroeg. Ik doorstond het 414 bladzijden lang zonder een moment van ergernis, en rende na afloop naar de bibliotheek om dat andere deel van de trilogie: Amerikaanse Pastorale. Opnieuw die verontrustende spiegel die je in een vlammend betoog wordt voorgehouden, een analyse van de razernij tegen jezelf en tegen je land.
Ik ga niet op reis dit jaar omdat de beste plaats om te lezen en schrijven mijn huiskamer is. The Dying Animal en I married a communist liggen klaar, weer van dezelfde auteur. Lezers die het niet zo voor Roth hebben denken dat ik een eentonige, langdradige vakantie tegemoet ga. Ze moesten eens weten…